يکشنبه ۳۰ ارديبهشت ۱۴۰۳
مهدی بازرگان، روزنامه نگار
در یک هفته اخیر، دور جدید و بی‌سابقه‌ای از تحرکات سیاسی و دیپلماتیک در سطح منطقه و جهان برای به نتیجه رسیدن مذاکرات تبادل اسرا و آتشبس در غزه بین مقامات اسرائیلی و حماس در جریان است. آن‌گونه که اخبار واصله دیروز شنبه حکایت دارد، احتمال آن می‌رود که طی ساعت یا روزهای آینده این توافق حاصل شود. هرچند تا لحظه تنظیم این گزارش، خبری در این زمینه منتشر نشد، با‌این‌حال هیئت مذاکره‌کننده حماس دیروز شنبه و در بدو ورود به مصر از نیت مثبت برای پاسخ به پیشنهادهای اسرائیل خبر داده بود.
هم‌زمان با این تحولات، روز جمعه نیز مقاومت اسلامی عراق برای اولین بار اعلام کرد از خاک این کشور یک هدف حیاتی را در تل‌آویو مورد حمله قرار داده است. البته طبق اعلامیه این گروه، حمله موشکی انجام‌شده به اهدافی در تل‌آویو و بئر السبع و همچنین بحرالمیت بوده است. طبق اطلاعیه مقاومت اسلامی عراق، در این حمله از موشک‌های کروز «الارقب» استفاده شده و مرکز اطلاعاتی «گیلوت» در تل‌آویو که متعلق به موساد است، هدف قرار گرفته است. در بئر السبع واقع در جنوب فلسطین اشغالی نیز مقر اطلاعاتی «آبراهام» مورد هدف مقاومت اسلامی عراق قرار گرفته است. مقاومت اسلامی عراق در اطلاعیه دیگری اعلام کرد یک هدف حیاتی متعلق به رژیم اشغالگر قدس در «بحرالمیت» مابین اردن و فلسطین اشغالی را هدف قرار داده است.
در چنین شرایطی، سؤال اینجاست که اگر طبق اخبار واصله، این مذاکرات صلح به نتیجه برسد، چه تأثیری بر فضای تنش بین تهران و تل‌آویو و در کل معادلات منطقه خواهد داشت؟ همایون ناصریان در گفت‌وگو با «شرق» و در پاسخ به این پرسش، ابتدا به ساکن با مثبت خواندن هرگونه تلاشی برای پایان‌دادن به زجر، درد و فاجعه انسانی در نوار غزه، بر این نکته تأکید دارد که در شرایط کنونی اگر توافقی بین حماس و اسرائیل حاصل شود، عملا به‌مثابه یک پارامتر کاهنده در تنش‌های منطقه‌ای عمل خواهد کرد؛ چون به گفته این تحلیلگر ارشد مسائل خاورمیانه، «اساسا ورود گروه‌های منطقه‌ای به جنگ و درگیری مستقیم با اسرائیل، ذیل تداوم و تشدید کشتار و جنایات اسرائیلی‌ها در نوار غزه بوده است و به همین دلیل اکنون حزب‌الله لبنان، مقاومت اسلامی عراق و انصارالله یمن، درگیری مستقیم با اسرائیل را در دستور کار دارند». به گفته این کارشناس، یکی از تبعات اجتناب‌ناپذیر این درگیری نیز تنش مستقیم تهران و تل‌آویو بوده است. با اشاره به مجموعه این نکات، ناصریان یقین دارد توافق احتمالی بین حماس و اسرائیل در ساعت آینده می‌تواند تا حد زیادی از تنش‌های منطقه‌ای بکاهد و یک ثبات نسبی را پس از نزدیک به هشت ماه جنگ، درگیری و ناامنی در غرب آسیا به وجود آورد.
امید نعیمی نیز دیگر کارشناسی بود که در این زمینه در گفت‌وگو با «شرق» نگاه مثبت ناصریان را ندارد و معتقد است برخلاف آنچه اخبار و گزارش‌های رسانه‌ای منعکس می‌کنند، واقعیت‌های جاری حکایت از یک توافق بین اسرائیل و حماس برای تبادل اسرا و برقراری آتشبس در غزه ندارد؛ چون به گفته او، پیش‌شرط حماس برای هرگونه مذاکره و برقراری آتشبس دائمی است و در مقابل، اسرائیلی‌ها بارها تأکید کرده‌اند که زیر بار هیچ توافقی نخواهند رفت که به درگیری‌ها و جنگ در غزه پایان دهد. از این‌رو نعیمی بعید می‌داند حتی اگر توافقی در ساعات و روزهای آینده به دست آید، لزوما به معنای پایان‌دادن به جنگ و کشتار در نوار غزه و مشخصا تصمیم نتانیاهو برای حمله به رفح باشد. طبق آنچه مخابره شده است، گویا توافق احتمالی در سه مرحله خواهد بود که مصری‌ها و ایالات متحده ضمانت کرده‌اند در پایان مرحله سوم، جنگ به صورت کامل و دائمی پایان یابد. با این وجود، نعیمی از نگاهی هشدار‌دهنده تصریح می‌کند که تضمین ایالات متحده آمریکا به‌هیچ‌وجه نمی‌تواند معتبر باشد و در ادامه می‌توان انتظار عهدشکنی و کارشکنی خود آمریکایی‌ها و اسرائیلی‌ها را داشت؛ به‌ویژه آنکه نعیمی با ارجاعی به گفته‌های اخیر آنتونی بلینکن، متذکر می‌شود هنوز موضوع حمله به رفح تعیین تکلیف نشده است.
در همین راستا، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا، دیروز (شنبه) در انجمن سدونا مؤسسه مک‌کین در آریزونا در‌‌‌خصوص برنامه اسرائیلی‌ها برای حمله زمینی به رفح گفت: «موضع ما ثابت است و قبل از آنکه اسرائیل تصمیمی برای ورود به رفح بگیرد، باید طرح شفافی برای حفاظت از غیرنظامیان ارائه شود و به دوستان خود برای حفاظت از غیرنظامیان و ارائه کمک به آنها فشار می‌آوریم». وزیر خارجه آمریکا این را هم گفت که «تا وقتی تل‌آویو طرح معتبری در جهت حفاظت از مردم در غزه ارائه نکرده، آمریکا نمی‌تواند از حمله به رفح حمایت کند». همچنین یک رسانه عبری‌زبان گزارش داد عربستان درباره هرگونه حمله اسرائیل به رفح به نتانیاهو هشدار داده و اعلام کرده هرگونه حمله زمینی به رفح، مانع عادی‌سازی روابط میان ریاض و تل‌آویو خواهد شد. برگزاری این مذاکرات در حالی است که کابینه بنیامین نتانیاهو به‌شدت از طرف خانواده‌های اسرای اسرائیلی برای حصول توافق تحت فشار قرار گرفته است.
بنابراین نعیمی در ادامه ارزیابی خود اذعان دارد «نمی‌توان با خوش‌بینی صددرصدی به آینده مذاکرات امیدوار بود». اگر‌چه به گمان او هم توافق بین حماس و اسرائیل اکنون به نیازی مبرم برای پایان‌دادن به درد و کشتار در نوار غزه بدل شده است، اما باید درصدی ولو اندک را برای این سناریو در نظر گرفت که توافق احتمالی پیش‌رو شاید در مقام یک فریب از طرف نخست‌وزیر اسرائیل باشد که پس از تبادل اسرا و به دنبال آن کاهش فشار افکار عمومی و رسانه‌های عبری، عملیات نظامی برای اشغال رفح در دستور کار قرار بگیرد؛ خاصه آنکه مقامات آمریکایی هم احتمال وقوع آن را رد نکرده‌اند و آن‌گونه که از فحوای کلام وزیر امور خارجه ایالات متحده برمی‌آید و عربستانی‌ها هم هشدار داده‌اند، به نظر می‌رسد حمله به رفح هنوز برای نتانیاهو روی میز است. با این اوصاف، تحلیلگر ارشد مسائل خاورمیانه در پایان گفته‌های خود، بعید می‌داند توافقی در کار باشد که بتواند از یک سو به درگیری‌ها در منطقه پایان دهد و از سوی دیگر تنش تهران-تل‌آویو را کم‌رنگ کند./شرق